Đồng chí Trần Phú là người cộng sản mẫu mực, kiên trung, bất khuất, đã hiến dâng trọn đời mình cho sự nghiệp cách mạng. Mặc dù hy sinh từ khi tuổi đời còn rất trẻ nhưng đồng chí đã để lại tấm gương sáng ngời cho các thế hệ mai sau. Nhân kỷ niệm tròn 120 năm ngày sinh của đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, chúng ta cùng điểm lại cuộc đời và những đóng góp to lớn của đồng chí đối với Đảng và cách mạng Việt Nam.
1. Từ một thanh niên yêu nước trở thành người cộng sản ưu tú
Đồng chí Trần Phú sinh ngày 1/5/1904 ở xã Việt Yên, nay là xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh - vùng đất rất giàu truyền thống cách mạng. Thân sinh là của đồng chí là cụ Trần Văn Phổ, thân mẫu là cụ Hoàng Thị Cát.
Ngay từ nhỏ đồng chí Trần Phú đã có ý thức tự lập, vượt khó vươn lên trong học tập. Khi còn ngồi trên ghế nhà trường, Trần Phú đã dồn hết tâm trí cho học tập, tham gia “Hội Tu tiến” để giúp đỡ bạn bè cùng chí hướng và nuôi dưỡng tinh thần yêu nước. Năm 1922, Trần Phú đỗ đầu kỳ thi thành chung ở Huế, sau đó được bổ nhiệm làm giáo viên Trường Tiểu học Cao Xuân Dục (Vinh). Thầy giáo Trần Phú nổi tiếng là một giáo viên dạy giỏi, yêu thương học trò, luôn tìm cách khơi dậy tinh thần yêu quê hương và lòng căm thù giặc sâu sắc. Tại Vinh, Trần Phú đã tham gia sáng lập Hội Phục Việt (sau đổi là Hội Hưng Nam), lãnh đạo phong trào đòi trả tự do cho Phan Bội Châu, để tang Phan Châu Trinh, mở các lớp dạy quốc ngữ cho quần chúng lao động.
Bước ngoặt trong cuộc đời cách mạng của Trần Phú là việc đồng chí được cử sang Quảng Châu liên lạc với Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên. Tại đây, Trần Phú đã gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, dự lớp huấn luyện chính trị do Người giảng dạy. Trần Phú được Nguyễn Ái Quốc (lúc đó có tên Lý Thụy) tin cậy, kết nạp vào nhóm Cộng sản đoàn với tên gọi Lý Quý, được giới thiệu sang học tại Trường ĐH Phương Đông ở Liên Xô. Chính những năm học tập, nghiên cứu lý luận Mác - Lênin, tham gia hoạt động thực tiễn, trao đổi với các học viên khác về những vấn đề dân tộc và thuộc địa, Trần Phú đã có bước trưởng thành lớn, đủ năng lực gánh vác những nhiệm vụ do Đảng phân công.
Được trang bị lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và việc tiếp thu một cách có hệ thống đường lối cách mạng vô sản ở các nước thuộc địa của Quốc tế Cộng sản đã tạo nên hành trang rất quan trọng về lý luận và thực tiễn để Trần Phú trở về Tổ quốc tiếp tục sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, tự do cho dân tộc, hạnh phúc cho nhân dân.
2. Khởi thảo Luận cương chính trị tháng 10/1930 và trở thành Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng
Đầu tháng 11/1929, nhận chỉ thị của Quốc tế Cộng sản, từ Mátxcơva, đồng chí bắt đầu trở về nước hoạt động cách mạng. Tháng 4/1930, đồng chí trở về nước và được bổ sung vào BCH Trung ương lâm thời của Đảng (tháng 7/1930). Ngay sau đó, đồng chí đã nhanh chóng bắt tay vào dự thảo bản Luận cương chính trị.
Luận cương chính trị do đồng chí Trần Phú khởi thảo được đúc kết từ tâm huyết, trí tuệ, tư duy lý luận chiến lược kết hợp với việc nghiên cứu, tổng kết thực tiễn từ các phong trào công nhân ở Nam Định, Hải Phòng, Quảng Ninh và các phong trào nông dân ở Thái Bình, Hải Dương. Luận cương đã thể hiện sự vận dụng sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin về vấn đề dân tộc và thuộc địa, kế thừa những luận điểm, tư tưởng cơ bản trong Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc soạn thảo đã được thông qua tại Hội nghị thành lập Đảng ngày 3/2/1930. Từ việc phân tích tình hình trong nước và thế giới, Luận cương đã nêu ra phương hướng chiến lược, tính chất cách mạng Đông Dương là tiến hành “cách mạng tư sản dân quyền… cách mạng chỉ có tánh chất thổ địa… bỏ qua thời kỳ tư bổn mà tranh đấu thẳng lên con đường xã hội chủ nghĩa”.
Với vai trò tiên phong, tài năng, tầm tư duy sắc bén cộng với am hiểu thực tiễn, Luận cương chính trị do Trần Phú khởi thảo đã vạch ra đường lối cơ bản, đúng đắn, toàn diện cho cách mạng Việt Nam; trở thành văn kiện hết sức quan trọng, có ý nghĩa lịch sử của Đảng; và đã được Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ nhất (tháng 10/1930) thông qua. Với công lao và đóng góp to lớn đó, đồng chí Trần Phú đã được bầu làm Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng.
3. Những đóng góp to lớn trên cương vị Tổng Bí thư
Tháng 3/1931, trước những diễn biến nhanh chóng của cao trào cách mạng Việt Nam, trên cương vị Tổng Bí thư của Đảng, đồng chí Trần Phú cùng Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã tổ chức Hội nghị Trung ương lần thứ hai. Nhiệm vụ của Hội nghị Trung ương lần thứ hai là kiểm điểm hoạt động từ Hội nghị lần thứ nhất, đề ra nhiệm vụ giai đoạn tiếp theo, điều chỉnh một số xu hướng trong tập hợp lực lượng cách mạng, giải quyết một số vấn đề về công tác tổ chức và công tác tư tưởng của Đảng. Nhờ vậy, lần đầu tiên hệ thống tổ chức của Đảng ta được kiện toàn, thống nhất và thông suốt từ Trung ương tới các xứ ủy, tỉnh ủy, thành ủy, cấp ủy địa phương và cơ sở.
Cùng với Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Trần Phú đã lãnh đạo cuộc đấu tranh chống địch khủng bố trắng, giữ gìn lực lượng, xây dựng tổ chức Đảng và các đoàn thể quần chúng; từ đó, dấy lên cao trào cách mạng 1930 - 1931 mà đỉnh cao là Xô viết Nghệ Tĩnh. Đây được xem là cuộc tổng diễn tập đầu tiên có tổ chức, dưới sự lãnh đạo của Đảng mà trực tiếp là đồng chí Tổng Bí thư Trần Phú.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá: “Là một người rất thông minh, hăng hái và cần cù, Đồng chí Trần Phú đã làm được nhiều việc quan trọng cho Đảng”. Thật vậy, trong những thời điểm khó khăn của lịch sử, khi Đảng vừa mới ra đời còn non trẻ, lực lượng chưa đông, tổ chức chưa mạnh, nhưng đồng chí Trần Phú bằng tài năng, bản lĩnh và trí tuệ của người đứng đầu đã xác định được quan điểm, đường lối cách mạng đúng đắn, động viên được sức mạnh to lớn của quần chúng nhân dân, được nhân dân ủng hộ, đi theo. Nhờ vậy, Đảng ta có được uy tín trong Quốc tế Cộng sản, được Quốc tế Cộng sản tin tưởng, đánh giá cao và công nhận Đảng là một chi bộ của Quốc tế Cộng sản, một bộ phận quan trọng của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.
4. Tấm gương của người cộng sản mẫu mực, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú của dân tộc Việt Nam và quê hương Hà Tĩnh
Đồng chí Trần Phú là người cộng sản mẫu mực, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người con ưu tú của dân tộc Việt Nam và quê hương Hà Tĩnh. Đồng chí bị thực dân Pháp bắt ngày 18/4/1931 ở Sài Gòn. Kẻ thù đã giam cầm đồng chí từ bốt Pôlô, bốt Catinat rồi biệt giam ở Khám Lớn (Sài Gòn). Chúng không từ một thủ đoạn nào hòng khuất phục đồng chí. Nhưng trong mọi hoàn cảnh, kể cả khi bị địch bắt tù đày, chịu sự tra tấn tàn bạo của kẻ thù, đồng chí vẫn không hề nao núng, trước sau như một, “gan vàng, dạ sắt”, luôn nêu cao khí tiết của người cộng sản, hết mực trung thành với Đảng, với cách mạng. Sống trong nhà tù đế quốc, đồng chí Trần Phú cùng với các đồng chí khác tổ chức nhiều cuộc đấu tranh vạch mặt chế độ lao tù dã man, vô nhân đạo của kẻ thù, tổ chức những buổi huấn luyện chính trị ngay trong nhà tù của đế quốc Pháp.
Đồng chí mất ngày 6/9/1931 khi tuổi đời mới vừa 27 tuổi. Câu nói nổi tiếng của đồng chí trước lúc hy sinh “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu” thể hiện khí phách kiên cường, một biểu tượng cao đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng, thể hiện niềm tin tất thắng vào con đường đã chọn.
Kỷ niệm 120 năm ngày sinh của đồng chí Trần Phú, Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng, chúng ta càng trân trọng tài năng, sự cống hiến và hy sinh to lớn của đồng chí cũng như các thế hệ tiền nhân. Chúng ta nguyện một lòng theo Đảng, đoàn kết, quyết tâm xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, giàu mạnh và phát triển./.